اماکن تاریخی

کاخ سنگ سیاه

کاخ سنگ سیاه، تقریبا ًدر شمال خاوری بندر بوشهر و 110 کیلومتری جنوب باختری کازرون، بر سر راه آسفالت شیراز به بوشهر، در شهرستان دشتستان به مرکزیت برازجان قرار دارد. این کاخ که در حاشیه رودخانه است بزرگی و عظمت کاخ شوش را داشت آما به دلایل نامعلومی نیمه تمام ماند. پس از آن معماران هخامنشی تصمیم می‌گیرند در فاصله 30 کیلومتری آن کاخ کوچکتر و زیبای بردک سیاه را بسازند. این کاخ دربرگیرنده یک تالار گسترده میانی و چهار ایوان در چهار سوی آن است. ظاهر کاخ سنگ سیاه از لحاظ سبک هنر معماری و ترکیب رنگ‌های سیاه و سفید و مشخصات ظاهری آن نشان می‌دهد که این کاخ بعد از کاخ برازجان ساخته شده‌است. کاخ سنگ سیاه دارای تالاری مرکب از ۱۰ ستون است، در دو ردیف پنج تایی که به سبک و پلان و نقشه‌های هخامنشی ساخته شده و مخصوصا قابل انطباق با پاسارگاد و برازجان است. اشیای مختلفی تا کنون از این کاخ کشف شده است که می‌توان به نقش برجسته داریوش اول، دسته خنجرزنان هخامنشی، یک کتیبه خط میخی و چندین قطعه ظروف طلا اشاره کرد. کاخ سنگ‌سیاه در سال 1380 توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری با شماره 4043 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

کاخ چرخاب

کاخ هخامنشی چرخاب برازجان، در 15 کیلومتری شهر بندری بوشهر قرار دارد. بر اساس شواهد و اسناد به دست آمده معماری داخلی این 3 کاخ وام گرفته از کاخ بزرگ آپادانا در شوش پایتخت اصلی هخامنشی بوده است.کاخ چرخاب از کاخ ‌های زمستانی کوروش هخامنشی بوده و تنها و یا حداقل اصلی ‌ترین سند معماری است که ثابت می‌ کند خلیج فارس از دوران باستان متعلق به ایرانیان است. همچنین در این محوطه باستانی یک لوح تاریخی به خط پارسی باستان در رابطه با کنترل هخامنشیان بر خلیج فارس کشف شده که بهترین سند در این باره است.این بنا که از لحاظ ارزش‌ های باستانشناسی همسطح با تخت جمشید و پاسارگاد است در نزدیکی برازجان در استان بوشهر و به فاصله 20 کیلومتری از دریای خلیج فارس بدون محافظت و هیچگونه نگهداری رها شده است. این محوطه باستانی و بی نظیر هم از لحاظ تاریخی واجد ارزش‌ های بالایی است و هم یک بنای فوق‌ العاده در هنر معماری ایرانیان است. کاخ چرخاب جزو کاخ‌ های زمستانی امپراتوری بزرگ هخامنشی محسوب می‌ شده است. کاخ چرخاب نیز کاخ ناقصی است که هرگز مسکونی نشد و کاوش ‌های باستان‌ شناسی در آن نشان می ‌دهد ساخت این کاخ بزرگ به فرمان کوروش کبیر بوده و احتمالا با مرگ وی نیز متوقف شده است. بخشی از دروازه شاهی این کاخ که ناتمام مانده برخلاف تالار اصلی با لعابی از جنس سیلیس کف سازی شده است. 10 پایه ستون کوچک تالار اصلی کاخ کوروش در چرخاب برازجان در جریان عملیات پاکسازی این محوطه به دست آمد که شبیه پایه ستون‌ های پاسارگاد طراحی شده است.مهم‌ ترین ویژگی‌ این کاخ، تکنیک ساخت پایه ستون‌ های سنگی مکعب شکلی است که به طریق دقیق و ظریفی تراش و صیقل داده شده به گونه‌ ای که در اتصال سنگ ‌ها، از هیچ نوع ملاط یا وسیله دیگری استفاده نشده است. این پایه ستون‌ ها با شالی ‌های بسیار زیبا مجموعه ‌ای ناقص هستند و تنها 4 سرستون آن‌ ها سالم باقی مانده است و در دروازه شاهی نصب شده‌ اند، بخشی از کاخ نیمه ساخته کوروش هخامنشی است که پس از مرگ وی ساخت این کاخ متوقف شده است.فاصله هر یک از پایه ستون‌ ها از یکدیگر حدود 2 متر است و بخشی از این بقایا به واسطه وجود سازه آبی‌ که همزمان با کشف این پایه ستون ‌ها کشف شده آسیب دیده و آب باعث فرسایش بعضی از نقاط این ستون‌ ها شده است. به عقیده کارشناسان روش صیقل سنگ و اتصال آنها و نحوه استفاده از ترکیب رنگ، عایق ‌بندی و مقاوم سازی در این سازه هخامنشی حتی در تخت جمشید و پاسارگاد هم مشاهده شده است.موضوع مهم دیگر در معماری و زیبایی شناسی در این کاخ، انتخاب و تنوع رنگ در ستون‌ هاست که برای اولین بار در محوطه ‌های سنگی هخامنشی دیده می شود. بنابر اطلاعات باستان ‌شناسی این کاخ معاصر با پاسارگاد و تخت جمشید بوده است اما از دو اثر سنگی یاد شده در تراش ستون‌ ها، به رنگ سنگی که ستون از آن تراش خورده اکتفا شده است در حالی که در این کاخ تکنیک صیقل و تراش سنگ‌ ها این امکان را به هنرمند داده است که از سنگ ‌هایی با دو رنگ متفاوت سیاه و سفید استفاده کند. کاخ کوروش هخامنشی در چرخاب بوشهر، تنها نمونه از معماری این عصر است که در بنای آن هم از سنگ و هم از آجر استفاده شده است. استفاده از لعاب سلیس روی کف بنا نیز از دیگر موضوعات جالب توجه در این کاخ است که به عنوان اندود کف به کار گرفته شده و از نظر رنگ و جنس و روش ساخت موضوع قابل تاملی است به طوری که بخشی از دروازه شاهی این کاخ که ناتمام مانده، برخلاف تالار اصلی، با لعابی از جنس سیلس، کف سازی شده است.

بردک سیاه

کاخ بردک ‌سیاه واقع در شهر برازجان از توابع بخش مرکزی شهرستان دشتستان یکی از آثار های تاریخی و از نقاط دیدنی استان بوشهر در جنوب ایران است . «کاخ بردک ‌سیاه » کاخی مربوط به عصر هخامنشی است . و در ۱۲ کیلومتری شهر برازجان واقع شده‌ است . این کاخ در حاشیه رودخانه دالکی قرار دارد . و بعد از کاخ کوروش بنا شده و فاقد ظرافت ‌ها و ترکیب خاص رنگ‌ های سیاه و سفید کاخ‌ های برازجان و پاسارگاد است . ظاهری کاخ سنگ سیاه از لحاظ سبک هنر معماری و ترکیب رنگ ‌های سیاه و سفید و مشخصات ظاهری آن نشان می ‌دهد که این کاخ بعد از کاخ برازجان ساخته شده‌ است . کاخ سنگ سیاه دارای تالاری مرکب از ۱۰ ستون است . در دو ردیف پنج تایی که به سبک و پلان و نقشه ‌های هخامنشی ساخته شده و مخصوصا قابل انطباق با پاسارگاد و برازجان می‌ باشد . اما در رعایت رنگ پایه ستون‌ ها با این دو محل تفاوت دارد و استفاده از بست ‌های دم‌ چلچله ‌ای بر روی یکی از پایه ستون ‌های این کاخ قدمت آن را بعد از پاسارگاد و برازجان نشان می ‌دهد . هم چنین این کاخ ظرافت کاخ کوروش در پاسارگاد و برازجان را ندارد . تالار مرکزی بردک سیاه 36 ستون دارد و از این لحاظ شبیه کاخ اپادانای تخت جمشید است . استفاده از دو نوع سنگ تیره و روشن در ساختار این کاخ ، نمای بسیار زیبایی از آن را به بیننده عرضه می کند . کشفیاتی که در کاخ هخامنشی بردک سیاه انجام شده به روشن شدن بخش هایی از تاریخ و تمدن دوران هخامنشی کمک کرده است ، برای مثال پیدا شدن یک دسته خنجر زنانه که از جنس عاج است به همراه چند قطعه ابزار تزیینی ، سکونت زنان را در این کاخ ثابت می کند . اوایل سال 84 گروه کاوش توانستند نقش برجسته در گاه کاخ را بیابند که شاه را در حال ترک کاخ نشان می دهد ، در حالی که ملازمش پشت سرش ( البته تصویر او از میان رفته است ) چتری آفتابی روی سر پادشاه گرفته است . در این نقش برجسته که آن را متعلق به داریوش اول می دانند ، تاج شاه دارای سطحی صاف و بدون تزیین است و این احتمال را قوت می بخشد که تاج مزبور همانند تاج های برخی نقش برجسته های تخت جمشید روکشی از طلا داشته است . به همراه این نقش برجسته ، سنگ نوشته ای به خط میخی و زبان بابلی نو و تعداد زیادی قطعه سنگ یافت شد که این قطعه سنگ ها ، نقش های مختلفی چون دست ، دسته سایبان با بخشی از تاج شاهی ، ریش مجعد و بخش هایی از صورت و گوشه چشم دارند . مهمترین یافته کاخ هخامنشی بردک سیاه ، 4 قطعه طلاست که در مجموع 3 کیلو و 200 گرم وزن دارد .کاربرد و هویت دقیق این 3 قطعه هنوز مشخص نیست ، اما تصور می شود که شاید روکش های زرین در های چوبی تالار باشند یا سنگ بنای کاخ که غالبا در دوران هخامنشی روی ورقه ای ضخیم و زرین حک می شده است . تصور می شود قطعه چهارم قسمت بالای یک جام زرین هخامنشی باشد که زیر لبه آن یک خط ساده حک شده است . کاخ بردک سیاه در طول سال های گذشته بشدت مورد تخریب کشاورزان محلی قرار گرفته است . عدم زه کشی باعث شده آبیاری زمین های کشاورزی سبب تخریب آثار بر جای مانده از کاخ شود . عوارض جوی نیز به جریان تخریب کمک کرده است . بسیاری از ته ستون های کاخ یا شکسته یا جا به جا شده اند و برخی از آنها ترکیب اولیه خود را از دست داده اند . به علت نبودن هیچ گونه نظارتی ! حفاری های غیر مجاز در محوطه کاخ و اطراف آن بسیار زیاد شده است . گفته می ‌شود که رویش درختان گز در منطقه به حدی است که اگر عکس هوایی امروز کاخ بردک سیاه با عکس هوایی سال 1356 مقایسه شود . میزان تخریب در این محوطه هخامنشی به خوبی نمایان است .

تنگ ارم

تنگ ارم شهری است در استان بوشهر در جنوب ایران. شهر تنگ ارم مرکز بخش ارم از توابع شهرستان دشتستان است. جمعیت این شهر بر اساس آمار سرشماری سال ۱۳۸۵، برابر با ۲۹۲۸ نفر (۶۳۷ خانوار) می‌باشد. تنگ ارم جغرافیایی کوهستانی با دشت‌های زود بازده کشاورزی و باغات سرسبز دارد و ارتفاع آن از سطح دریا ۸۵۹ متر می‌باشد. تنگ ارم شهری در استان بوشهر و در نزدیکی مرز با استان فارس قرار دارد. این شهر ضمن برخورداری از آب و هوایی نسبتا مناسب، با داشتن مکان‌های تاریخی چندی از جمله آبشار فاریاب، کوه شتری، سد‌های ارم و کوشک اردشیر و گور دختر گردشگران زیادی را جذب می‌نماید. آمار ورود گردشگر در ۱۳ روز اول سال ۸۹ بالغ بر ۷۰۰۰ نفر برآورد شده‌است.

سیراف

در بعضی نوشته‌ها صیراف نیز نوشته شده‌است. شهری باستانی واقع در بخش مرکزی شهرستان کنگان در استان بوشهر یکی از آثار تاریخی و از نقاط دیدنی استان بوشهر در جنوب ایران است. سیراف یکی از قدیمیترین بنادر ایران است که زمانی دارای رونق فراوانی بوده‌است. شهر باستانی «سیراف» دارای معماری خاصی می‌باشد که بسیار شبیه به روستای ماسوله در شمال کشور می‌باشد. سیراف پررونق ترین بندرکشور بود که روابط تجاری زیادی با کانتون چین و ... در دوره‌های ساسانی و اسلامی داشت. بازمانده‌های این شهر باستانی در نزدیکی بندر سیراف کنونی دیده می‌شود. سیراف زمانی از بندرهای اصلی ایران و خاورمیانه و محل پهلوگیری کشتی‌های بزرگ بود. بازرگانان سیرافی به دوردست‌های آسیا و آفریقا سفر دریایی می‌کردند. آنچه از سیراف بازمانده، حفره‌های سنگی کنده شده بر شیب تبه‌های سنگی است که گویا بعد از اسلام به‌عنوان قبر نیز استفاده شده‌اند. همینطور سنگچین‌ها، چاه‌ها، سنگ‌فرش‌ها و غارهایی شبیه آتشگاه در دل کوه‌ها بجا مانده‌است. غلامرضا معصومی، محمد حسین سمسار، رضا طاهری و سید قاسم یاحسینی تاریخ نگارانی بوده‌اند که به صورتی مبسوط سیراف را در حوزه‌های باستان‌شناسی و بناهای تاریخی، وضعیت اجتماعی، موقعیت جغرافیای تاریخی و اجتماعی و مشاهیر آن شرح داده‌اند. در کتاب سکه‌های سیراف مرتضی قاسم بگلو ناگفته های بسیاری از تاریخ این شهر بیان و نکات مهمی از ارتباطات تجاری بین المللی آن آشکار گردیده‌است.

عمارت گلشن

این عمارت، بنایی تاریخی واقع در بخش مرکزی شهرستان بوشهر یکی از آثارهای تاریخی و از نقاط دیدنی استان بوشهر در جنوب ایران است. «عمارت گلشن» در منتهی الیه شمال شهر بوشهر، پشت اداره بندر در خیابان ساحلی واقع شده‌است. فاصله آن تا دریا فقط ۱۰ متر است. این عمارت تاریخی در یکی از محله‌های قدیمی بوشهر به نام محله بهبهانی قرار گرفته که اطراف آن ساختمان‌های بافت قدیم وجود دارد. واقع شدن این بنا در کنار ساحل باعث وزیدن نسیم دریا و باد شمال به داخل ساختمان می‌شود. قدمت این بنا به ۱۷۰ سال پیش می‌رسد، و مربوط به شخصی تاجر به نام آقای گلشن بوده و کاربری مسکونی – تجاری داشته، سپس توسط آقای مهربان خریداری شده‌است. عمارت متعلق به دورهٔ قاجاریه بوده و نوع معماری بیت میلانی است که در نوع خود منحصربه فرد است. ساختمان از سه طبقه تشکیل شده‌است. طبقه اول شامل آب انبار (برکه)، حمام، دست شویی، آشپزخانه و جای نگه داری خدمه و طبقات دوم و سوم جهت سکونت و پذیرایی و امور تجاری بوده‌است. عمارت گلشن از چهارطرف با پلکان حلزونی به پشت بام راه دارد. در طبقه سوم ضلع شمالی اتاقی ساخته نشده و این گوشه خالی است. این عمل به دلیل رساندن باد خنک شمال به داخل ساختمان بوده‌است. ساختمان دارای حیاط مرکزی و تمامی اتاق‌ها اطراف آن می‌باشند که همگی با درهای دو لنگه با هم اربتاط دارند. درب و پنجره‌ها از جنس چوب ساج و دریایی و پوشش سقف از چوب چندل (صندل) است. سیستم خنک کننده ساختمان وجود درهای متعدد است. بیش تر اتاق‌ها پنج دری هستند و بین آن‌ها راهرو وجود دارد. این بنا با مساحت ۱۲۳۰ متر، پهنای ۸۸۹ مترمربع و اعیان ۱۰۴۱ متر مربع در حال حاضر با کاربری اداری فرهنگی مورد استفاده می‌باشد و از سال ۱۳۶۵ تاکنون که توسط میراث فرهنگی خریداری شده مرتب مورد تعمیر قرار می‌گیرد. البته شکل اولیه ساختمان حفظ شده و فقظ مصالح پوسیده تعویض و مرمت شده و نمای بیرونی آن سفید کاری شده‌است.

بنیاد ایران‌شناسی